Văn hóa của mỗi dân tộc không chỉ thể hiện ở các phong tục, tập quán, ngôn ngữ hay các lễ hội truyền thống mà điểm nổi bật dễ nhận biết nhất chính là thông qua ngoại hình với những bộ trang phục đặc trưng cho dân tộc của mình. Đó không chỉ là nghệ thuật dân gian đặc sắc mà còn chứa đựng những ý nghĩa văn hóa đặc biệt cho cả một cộng đồng. Trong đó, trang sức không chỉ điểm tô và tạo điểm nhấn cho bộ trang phục hay phong thái người đeo mà còn mang những giá trị văn hóa tinh thần đặc biệt. Đối với người Dao đỏ, trang sức bạc là vật dụng vô cùng quý giá và chứa đựng tầm ý nghĩa tín ngưỡng đặc biệt quan trọng cho dân tộc họ.
Trang sức bạc trong bài trí trang phục của người Dao đỏ
Trang phục của phụ nữ Dao đỏ mang những nét riêng trong cách tạo bố cục, bài trí trang phục. Trong đó, phải kể đến những trang sức bạc quý giá được đính kèm trên bộ trang phục truyền thống. Chúng tạo nên sự độc đáo không lẫn vào đâu được. Trang phục thể hiện nếp sống sinh hoạt thường ngày. Ngoài ra, nó còn thể hiện đời sống tinh thần, tín ngưỡng của người Dao đỏ. Một bộ trang phục của phụ nữ Dao đỏ gồm: áo dài, yếm, xà cạp, khăn vấn đầu, dây lưng…
Bộ trang phục truyền thống của phụ nữ Dao đỏ có 3 màu gồm đỏ, đen, trắng là chủ đạo. Các màu này có độ tương phản cao. Tuy nhiên, khi được phụ nữ Dao đỏ may, chắp ghép, thêu hoa văn thì lại tạo nên một tổng thể hài hòa lại vô cùng nổi bật, đẹp mắt. Những bộ trang phục truyền thống được xem đẹp nhất phải là bộ được đính kèm nhiều bạc đắt tiền. Phụ nữ Dao đỏ thường chọn mặc đi dự đám cưới, lễ hội, dịp tết…
Trang phục truyền thống đính bạc và bộ trang sức bạc là một trong những của hồi môn bố mẹ chuẩn bị cho con gái về nhà chồng. Đó cũng thường là lễ vật thách cưới mà bố mẹ chồng sẽ tặng cho con dâu mới. Nó xuất hiện trong phong tục cưới xin của người Dao đỏ. Trang phục truyền thống của đàn ông Dao đỏ thường chỉ đeo dây bạc, chuông bạc ở phần ngực áo. Trang sức bạc được đính kèm nhiều trên trang phục phụ nữ.
Trang sức bạc là vật bất ly thân với phụ nữ Dao đỏ
Một bộ trang phục cưới kèm trang sức bạc có giá từ vài chục triệu đến hàng trăm triệu đồng. Trên phần yếm, áo, mũ… được trang trí bởi hàng trăm đồng xu, quả chuông nhỏ, cúc vuông, cúc tròn, ngôi sao, dây chuyền… đều bằng bạc. Bộ trang sức bạc gồm vòng cổ, vòng tay, vòng tai, hàng cúc bạc, dây xà tích. Chúng được chạm khắc hoa văn tinh xảo như rồng phượng, chim muông, hoa lá,…
Để có sản phẩm trang sức bạc chất lượng, đẹp mắt cũng đòi hỏi cả một quy trình chế tác công phu của người thợ thủ công. Họ phải tỉ mỉ từ khâu chọn nguyên liệu đến chế tác. Vì vậy, trang sức, họa tiết bạc đính trên áo là linh hồn trang phục của phụ nữ Dao đỏ.
Nam, nữ và trẻ con người Dao đều thích đeo trang sức bạc. Trang sức bạc được xem là vật bất ly thân với phụ nữ Dao. Họ quan niệm, bạc trừ tà ma, mang lại sự may mắn, tài lộc và thể hiện sự giàu sang. Người nào có bạc thì càng được phù hộ cho khỏe mạnh. Họ sẽ gặp những điều tốt lành, gia đình thịnh vượng, hạnh phúc. Những bộ trang phục quý giá được gắn nhiều bạc với mong muốn cầu sự bình an. Nó còn chứng tỏ sự giàu sang, phú quý với mọi người.
Các họa tiết chạm khắc tinh xảo của nghệ nhân Dao đỏ
Trên các sản phẩm chạm khắc bạc của người Dao đỏ, các nghệ nhân thường sử dụng họa tiết, hoa văn mang dáng dấp của tự nhiên như chiếc nhẫn bạc có chạm khắc họa tiết hình cây dương xỉ, cúc áo có họa tiết hình hoa hẹ, hạt dưa, lá cọ… Họa tiết, hoa văn trang trí trên sản phẩm bạc mô tả hình ảnh gần gũi cuộc sống hằng ngày.
Tuy mỗi trang sức bạc đều có họa tiết trang trí khác nhau nhưng đặc điểm chung là góp phần làm nên vẻ đẹp của trang sức. Ngoài ra, có họa tiết in đường thẳng, đoạn thẳng, đường cong ngắn, dài, to, nhỏ, họa tiết hình chữ V, họa tiết hình ô vuông được trang trí đối xứng nhau. Đặc biệt, thợ chạm bạc người Dao đỏ hay sử dụng họa tiết hình chữ V ngắn, nhỏ, xếp liền kề nhau tạo thành những đường cong, đường thẳng ngắn, dài như hình cánh hoa, sống lá…
Có thể nói rằng tài năng và tính cẩn trọng của nghệ nhân chạm khắc bạc dân tộc Dao nói chung và dân tộc Dao Đỏ nói riêng đã đáp ứng được mọi yêu cầu sử dụng đồ trang sức của chính người dân. Họ được các dân tộc khác đánh giá rất cao về tính thẩm mỹ. Họ cũng có sự tinh xảo cao trong nghệ thuật chạm khắc tạo hình.