Ở mỗi địa phương, mỗi dân tộc hay mỗi vùng miền sẽ có sự khác nhau nhất định về các nghi lễ và tập tục truyền thống trong đám cưới. Tuy qua thời gian lễ cưới sẽ có nhiều thay đổi, mang nhiều nét hiện đại mới mẻ hơn nhưng những nghi lễ và giá trị văn hóa truyền thống cơ bản vẫn được giữ gìn và duy trì mãi cho các thế hệ về sau. Tại Quảng Ninh, người dân từ các vùng khác sẽ thấy rất thú vị với lễ cưới độc đáo và khác lạ của người Dao Thanh Y ở xã Quảng Đức khi nó mang những nét đẹp đặc sắc về một tập tục dân gian đặc biệt.
Mục lục
Vài nét về người Dao Thanh Y ở xã Quảng Đức
Quảng Đức là xã biên giới, miền núi của huyện Hải Hà (Quảng Ninh). Nơi đây có hơn 3.000 nhân khẩu, trong đó người Dao Thanh Y chiếm phần lớn. Một trong những nét văn hóa đặc sắc được người Dao Thanh Y lưu truyền và bảo tồn từ đời này sang đời khác đó là phong tục cưới truyền thống.
Những giá trị văn hóa phi vật thể và vật thể của người Dao Thanh Y ở xã vùng cao Dương Hưu, huyện Sơn Động (Bắc Giang) đã được phục dựng và được biết đến như: Hội làng, lễ cấp sắc, hát giao duyên, các trò chơi dân gian truyền thống, nhà ở truyền thống… Trong đó, lễ cưới đã trở thành dấu ấn trong tiềm thức. Nó là nét đẹp văn hóa tinh thần của người dân nơi đây.
Những năm gần đây, đời sống kinh tế của người Dao Thanh Y đã có nhiều khởi sắc. Cũng từ đây mà những nét văn hóa truyền thống được gìn giữ cho đến nay đang dần bị cải biến đi, như nam, nữ trước khi đi lấy vợ, lấy chồng được tự do tìm hiểu nhau, người phụ nữ khi đi lấy chồng thì gia đình nhà gái không còn khóc lóc để níu kéo cô dâu, một số tiết lễ giảm đi… Tuy nhiên, những giá trị tinh túy nhất trong phong tục, nghi lễ cưới truyền thống vẫn được gìn giữ. Chúng nằm trong vốn văn hóa phi vật thể đặc sắc, riêng có của tộc người Dao Thanh Y.
Giá trị truyền thống trong lễ cưới của người Dao Thanh Y
Các sính lễ cần thiết trong lễ cưới
Các đôi trai gái đã tìm hiểu nhau, trước khi tổ chức đám cưới, hai gia đình sẽ làm lễ dạm ngõ, lễ hỏi và lễ cưới. Sau lễ dạm ngõ, theo phong tục, hai gia đình sẽ xem tuổi đôi nam nữ hợp nhau hay không. Nếu hợp nhau thì thống nhất sính lễ và tiến hành lễ hỏi. Sính lễ của nhà trai gồm 1,2 triệu tiền mặt, 25 kg gạo, 25 kg thịt lợn, 20 lít rượu. Bên nhà gái sắm chăn, màn, chiếu, vali cho con gái đi lấy chồng.
Sau khi trao sính lễ, đôi nam nữ đã được hai gia đình công nhận và quyết định ngày cưới. Đám cưới của người Dao Thanh Y nhất thiết phải có ông mối. Đây là người được gia đình chú rể tín nhiệm mời trước đó cả tháng để cùng với chú rể, cô dâu thực hiện các nghi lễ trong ngày cưới. Về sau này, cô dâu sẽ nhận ông mối là bố suốt đời.
Ngày cưới, sau khi chú rể xin phép gia tiên, nhà trai sẽ mang gà, thịt lợn đến nhà gái. Lễ cưới diễn ra trang trọng với nhiều nghi thức trong niềm hoan hỷ của 2 gia đình. Nghi lễ được tiến hành từ tối hôm trước đến hết ngày hôm sau. Nghi lễ được tiến hành liên tiếp từ nhà gái sang nhà trai. Nó bao gồm rất nhiều nghi thức như: Hát đối đáp giữa đoàn đón dâu nhà trai với nhà gái, lễ se duyên, lễ tiếp nhận lễ vật do nhà trai mang đến,…
Nghi lễ rước dâu và kết duyên
Trước khi về nhà chồng, cô dâu được người thân cõng ra khỏi nhà. Cô dâu, chú rể sẽ che kín mặt bằng một chiếc khăn. Họ sẽ theo ông mối và thầy cúng vào làm lễ tại nhà bếp nhà cô dâu. Lúc này, thầy cúng làm lễ se duyên cho cô dâu, chú rể. Sau nghi lễ này, cô dâu, chú rể mới được bỏ khăn che mặt nhìn nhau.
Vào ngày cưới, cô dâu mặc trang phục truyền thống của dân tộc mình. Bộ trang phục này do chính cô dâu tự thêu hoặc do mẹ, chị, cô, dì… của cô dâu thêu cho trước khi đi lấy chồng. Chú rể cũng mặc trang phục đẹp, đội mũ và mang chiếc ô màu đen. Bên nhà trai sẽ đốt một bát dầu hỏa ở đầu ngõ để đón cô dâu.
Đoàn rước đưa cô dâu về nhà trai, cô dâu, chú rể phải bước qua bát lửa và bước qua một dải dây lưng được chăng ở cửa trước khi vào nhà. Chúng có dụng ý là để ngăn chặn những điều xấu theo cô dâu về nhà. Sau đó cả cô dâu, chú rể đứng lên chiếc chiếu, đồng nghĩa là nghi lễ kết duyên bắt đầu. Đây là nghi lễ quan trọng nhất trong đám cưới của người Dao Thanh Y. Nó có ý nghĩa quyết định việc cô dâu chính thức kết duyên cùng người chồng của mình.
Thầy cúng làm phép và kết thúc lễ cưới
Lúc này, thầy cúng dùng phép xua đuổi tà ma và những gì không tốt đẹp của cả cô dâu, chú rể. Họ mong muốn chỉ để lại những điều tốt đẹp và làm lễ kết duyên cho đôi nam nữ. Trưởng đoàn cùng họ nhà gái dặn dò chú rể, cô dâu một lòng yêu thương nhau đến trọn đời, cùng nhau xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Sau lễ kết duyên, hai gia đình tổ chức ăn uống mừng hạnh phúc cho cô dâu, chú rể. Trước khi nhà gái ra về, họ nhà trai sẽ cử người hát một bài để chúc họ nhà gái đi về bình an và mong một ngày gặp lại trong hoan hỷ. Cùng với những phong tục, tập quán khác trong đời sống sinh hoạt hàng ngày, lễ cưới truyền thống với những nghi lễ trang trọng là một nét đẹp văn hóa đặc sắc, riêng có được giữ gìn từ bao đời nay của người Dao Thanh Y ở xã Quảng Đức.