An Giang không chỉ sở hữu nhiều tài nguyên du lịch nổi tiếng nhất nhì tại Việt Nam mà nơi đây còn tồn tại một loại nền văn hóa vô cùng độc đáo mà nhiều người luôn muốn tìm đến khám phá do chính dân tộc Khmer mang lại. Ngoài những lễ hội, tập tục đa dạng, nền văn hóa của người Khmer đang rất nổi tiếng với nhiều dân tộc khác về di sản văn hóa chữ viết trên lá Buông chứa đựng vô vàn giá trị tri thức về Kinh Phật. Di sản này luôn được người Khmer bảo tồn, lưu giữ kỹ càng, tỉ mỉ qua bao năm qua và hiện nay, địa phương cũng đang lên dự án số hóa cho loại hình văn hóa độc đáo này.
Nơi lưu giữ kho tàng giá trị Kinh Phật
An Giang là tỉnh đa dân tộc, với khoảng 29 dân tộc. Trong đó có 4 dân tộc chủ yếu là Kinh, Khmer, Hoa và Chăm. Dân tộc Khmer là cộng đồng dân tộc thiểu số sinh sống lâu đời trên vùng đất An Giang. Họ tập trung đông nhất ở 2 huyện miền núi Tri Tôn và Tịnh Biên. Dân tộc này sở hữu kho tàng di sản văn hóa đặc sắc và đa dạng. Dân tộc Khmer An Giang có 2 di sản văn hóa phi vật thể đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là Lễ hội đua bò Bảy Núi năm 2016, Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá Buông của người Khmer ở hai huyện Tri Tôn và Tịnh Biên năm 2017.
Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá Buông của người Khmer là một loại tri thức dân gian. Bên trong nó ẩn chứa một kho tàng vô giá của tri thức nhân loại đó chính là Kinh Phật. Kinh Phật được người Khmer viết trên lá của cây Buông, gọi là Kinh lá Buông (Xatra Slấkrít). Đây là loại thư tịch cổ quý hiếm khắc chữ trên lá Buông. Thư tích này được viết bằng tiếng Khmer cổ hay tiếng Bali (theo trường phái Thomanadut và Mahainikai). Chúng bắt đầu xuất hiện từ thế kỷ XIX.
Bảo tồn nghệ thuật chạm khắc trên lá Buông của người Khmer
Nghệ thuật chạm khắc trên lá Buông của người Khmer rất đặc biệt. Lá được chọn ngay từ khi còn là búp trên cây. Nó được ghép vào khung cây để lá phát triển theo ý muốn. Nó phải tránh tiếp xúc với ánh sáng mặt trời từ 3 – 5 tháng. Sau đó, người dân cắt lá xuống, mang phơi khô và sử dụng. Muốn viết Kinh trên lá Buông phải sử dụng mũi bút bằng sắt. Sau khi viết xong, dùng vải thấm than trộn với dầu thông và nhúng qua dầu lửa để quét lên chữ khắc. Nét độc đáo của Kinh lá Buông nhờ vào độ dai của lá, kết hợp với sự khéo léo, tỉ mỉ, công phu của người viết. Nó phải được thể hiện được trên cả hai mặt của lá.
UBND tỉnh An Giang Trần Anh Thư đã ra Quyết định phê duyệt Đề án “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá Buông của người Khmer tỉnh An Giang đến năm 2030”. Theo đó, quyết định nhằm có phương án bảo vệ và lưu truyền cho thế hệ sau những giá trị đặc sắc của di sản văn hóa phi vật thể tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá Buông của người Khmer, sự tham gia của người dân trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
Đề án số hóa chữ viết trên lá Buông
Theo Đề án, giai đoạn 1 là từ năm 2022 – 2026. An Giang sẽ tập trung đánh giá, tập hợp, xác minh, phân loại và chỉnh lý phục hồi di sản. Tỉnh sẽ nghiên cứu và xác định chữ viết trên lá Buông là tiếng Bali cổ hay tiếng Khmer cổ. Tỉnh sẽ hướng dẫn phương pháp bảo quản, gìn giữ các bản chữ viết trên lá Buông.
Giai đoạn này, tỉnh cũng sẽ tư liệu hóa và số hóa các di sản chữ viết trên lá Buông. Tỉnh cũng xây dựng mới các dị bản của một số bộ Kinh phục vụ cho công tác giáo dục di sản và phát triển du lịch, dịch thuật một số nội dung Kinh lá Buông, tăng cường việc quảng bá, phát huy di sản nhằm thu hút mọi nguồn lực của xã hội,…
Giai đoạn 2 của đề án là từ năm 2028 – 2033. An Giang xây dựng hồ sơ đăng ký công nhận di sản tư liệu tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá Buông của UNESCO. Theo đánh giá của UBND tỉnh An Giang, việc thực hiện đề án có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp bảo tồn các di sản văn hóa nói chung và di sản văn hóa phi vật thể nói riêng của An Giang. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc kiểm kê, nhận diện, đánh giá thực trạng. Trên cơ sở đó, có thể áp dụng các biện pháp đề xuất nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản theo từng giai đoạn một cách hợp lý, khoa học.